يزد
یزد یــَـز | ||
| ||
اطلاعات کلی | ||
کشور | ||
مردم | ||
۴۳۲٬۱۹۴ | ||
زبان گفتاری | فارسی | |
مذهب | شیعه اثنی عشری | |
جغرافیایطبیعی | ||
مساحت | ۶۳۰۵ | |
ارتفاع از سطح دریا | ۱۲۳۰متر | |
آب‌وهوا | ||
میانگین دمای سالانه | ۱۹ | |
میانگین بارش سالانه | ۶۲میلی‌متر | |
روزهای یخبندان سالانه | ۵۲روز | |
اطلاعاتشهری | ||
رئيس شوراي اسلامي شهر | محمدرضا عظيمي زاده مرتضي شايق | |
انواع شیرینی‌ها، بافتنی‌ها، سفال، حلوا ارده | ||
۰۳۵۱ | ||
وبگاه | شوراي اسلامي شهر و شهرداری يزد | |
یزد مرکز استان و شهرستان یزد در مرکز ایران است. این شهر بین رشته‌های شیرکوه و خرانق و در دره‌ای وسیع قرار گرفته‌است. آبادانی یزد از سدهٔ پنجم هجری به بعد بوده و اتابکان فارس از مهمترین عوامل پیش‌رفت این شهر در سده‌های گذشته به‌شمار می‌روند.[۱] یزد در منطقه جنوب شرق ایران واقع شده‌است. فاصله شهر یزد تا کرمان(مرکز منطقه‌ای جنوبشرق کشور)۳۵۱ کیلومتر است.
واژهٔ یزد در لغت به معنای مقدس و پاک بوده و وجه‌تسمیهٔ این شهر، سرزمین مقدس و شهر خدا است. یزد پناهگاه بسیاری از دانشمندان و بزرگانی بوده که در زمان حملهٔ مغولان به ایران در سده‌های هفتم و هشتم هجری، این شهر را سکونتگاه و محل زندگی خود قرار داده بودند.[۱]
مسجد جامع کبیر، مسجد امیرچخماق، مسجد ملااسماعیل، مسجد بندرآباد، مسجد آمنه‌گل، امامزاده ابوجعفر، آتشکدهٔ بهرام، باغ دولت‌آباد، خانهٔ رسولیان، خانهٔ عرب‌ها، خانهٔ لاری‌ها، خانهٔ ملک‌التجار، مدرسهٔ خان و مدرسهٔ شهاب‌الدین، بقعهٔ سیدخلیل، بقعهٔ دوازده‌امام، بقعهٔ سیدرضا، بقعهٔ فهادان، بقعهٔ شیخ‌داد، مقبرهٔ علی‌خاموش، بقعهٔ سیدپنهون، بقعهٔ سید رکن‌الدین، آب‌انبار شش‌بادگیری، امامزاده زید، امامزاده میرحسن، بقعهٔ زرندیان و بقعهٔ سادات از مهمترین آثار باستانی یزد محسوب می‌شوند.[۱]این شهر به شهر بادگیرها معروف است.[۲]
نام گذاری
واژه‌هایی که در تاریخها، سفرنامه‌ها، سیاحتنامه‌ها و دیگر مدارک تاریخی مربوط به پیش از اسلام، ماد و پارت و نیز پیش از ورود آریایی‌ها تا دوران کنونی به یزد داده شده‌است عبارتند از :
الف : ایز - ایزاطیخه – ایزدیس – ایساتیس – ایستخای
ک : کت – کتروا - کته – کث – کثه – که – کهثه
گ : گث – گبست
د: دارالسیاده – داراشیعه – داراالعباده – دارالمومنین - دارلعلم
ش : شهر ایزد
ی : یزجی – یزد – یزدان شهر – یزدان گرد – یست – یسدی – یسن – یکس
واژه « یزش » به معنای ستایش و نیایش در زبان پارسی میانه‌است .
واژه « یزدان » یا « یزتان » نیز می‌باشد که معنای پاک، مقدس، فرخنده و در خور آفرین است به معنی ذات خدا است . یعنی آفریننده خوبی‌ها، پاکی‌ها و شهر خداست و این آخرین نامی است که در دوران ساسانیان بدان خوانده شده‌است .
ایساتیس یا « فرافر» عیناٌ شهر کنونی نبوده بلکه شش فرسنگ بالاتر از این شهر به سمت فرافر « هرفته » در دامنه کوه مهریز قرار داشت و شاید ایساتیس همان است که در جغرافیای بطلمیوس به نام « ایستیخای » در بیابان کارمانیا « کرمان » از آن یاد شده‌است . ایساتیس در آثار جغرافیایی پیش به گونه « ایزا طیخه » به معنی یزد هم آمده‌است .
کثه که بیشتر کتب نام یزد را بدان خوانده‌اند.ابن بلخی در کتاب فارسنامه که در قرن ششم هجری تالیف شده نام اصلی یزد را «کثه» نامیده و احمد بن حسین بن علی کاتب نیز در قرن نهم در کتاب تاریخ یزد نام «کثه» را تایید نموده که معنی شهر کوچک است زیرا در پارسی باستان این واژه به معنای کوچک است زیرا کثه در مقایسه با ایساتیس که شهر بزرگی بود در حومه یزد قرار داشته و کوچک بوده‌است . اصطخری درباره یزد می‌گوید :« کثه مرکز یزد، شهری است درحاشیه کویر دارای هوای خوب ودرعین حال واجد آسایش وتنعم شهرهای بزرگ است » .
درزمان ساسانیان به فرمان احمد قریشیان در این محل شهری بناشد که آن را « یزدان گرد » نام نهادند و یزد گرد شهر را به دختر خود هدیه داد. واژه یزد نامی است باستانی که ریشه در « یشت » یا « یزت » و « یسن » داردبا مفاهیمی چون ستایش، نیایش، پرستش، ایزد و... که یکی از فصول پنجگانه اوستا هم با یکی از این نامها یعنی یشت خوانده شده‌است .
بعداز آمدن اسلام وگرایش مردم یزد به دین اسلام عنوان دارالعباده یادرالعباده به این شهر داده شد . زیرا علاء الدوله کالنجار از ملکشاه سلجوقی تقاضای حکومت یزد را کرده بود تادرآن جا به عبادت بپردازد. احمد کاتب مورخ یزدی قرن نهم هجری قمری نوشته‌است که: «در سال ۵۰۴ هجری قمری ملکشاه سلجوقی حکومت یزد را به علاء الدوله کالنجار واگذار کرد و آن را دارالعباده نامید. اسامی منتسب به این شهر یعنی کثه (شهر دارای کتس=قنات)، فرافر (دژ بالایی)، هرفت (دژ نگهبانی)، ایساتیس (شهر دارای چشمه پوشیده نیرومند یا قنات نیرومند)، ایستیخای خبر بطلمیوس در صحرای کرمان ("ایس- تی-خا" به همان معنی ایساتیس) و یزد (شهر دارای چشمه پوشیده=قنات) نشانگر اهمیت دیرین و بزرگی این شهر کویری باستانی می‌باشند. وجه اشتقاق خود نامهای فارسی قنات یعنی کاریز (کا- ریز) و کتس (کت- اوس) هم چشمه ریزان و خانه چشمه‌است. آثار این قنات نیرومند تاریخی دورتر از خود شهر یزد در بین کوههای شیرکوه و مهریز باقی مانده‌است.
فرهنگ، زبان و گویش مردم یزد
مردم یزد به زبان فارسی رایج با پاره‌ای ویژگیهای گویشی سخن می‌گویند و بسیاری از واژه‌ها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کرده‌اند. در استان یزد برخی ویژگی های گویشی میان شهرستانهای مختلف محسوس است. معتقدان به آیین زرتشتی در میان خود هنوز به زبان نیاکانشان سخن می‌گویند و به ویژه مراسم مذهبی خود را با این زبان انجام می‌دهند. گویش یزدی بخشی از فارسی دری (فارسی خالص و اولیهٔ ایرانیان) است.
از دبیرستان‌های قدیمی یزد می‌توان به دبیرستان مارکار، دبیرستان ایرانشهر و دبیرستان کیخسروی اشاره کرد.از جمله دبستانهاي قديمي يزد دبستان بدر است كه بسياري از بزرگان يزد در آن به تحصيل پرداخته اند استان یزد با بیش از ۵۲ درصد مصرف برق صنعتی یک استان صنعتی شناخته شده‌است که از نظر رتبه بندی کشوری نیز پنجمین استان صنعتی کشور شناخته می‌شود.
روستاهای شهرستان یزد
از مناطق روستایی یزد به روستاهای شمالی یزد در مسیر یزد اردکان همچون عـلی آباد وحسن آباد و حسـین آباد وغیره اشاره نمود در طرف دیگر یزد بسمت جنوب به روستاهایی همچون ((هرفته))احمد آبـاد ومحمد آباد ودهـنو و ... اشاره نمود از روستاهای غربی یزد هم به روستای خضر اباد واز شرق به روستاهای منطقه دُربید ازجمله دُربید و دَربید و طامهر و دشت ده و خورشید آباد و نیوک و تنوره و کلمند و انـجیره و نارستانه و مرزعه تراب اشاره نمود که بعضی از این روستاهها مانند نارستانه یکی از مناطق مقدس زرتشتیان می‌باشد
صنایع یزد
در یزد صنایع بزرگی همچون نساجی فرش، نساجی پارچه‌های طرح دار و ساده و فولاد و معادن آهن و معادن ذغال سنگ و معادن سنگ و کارخانجات کاشی و کارخانه‌های کابل و فیبر نوری و صنایع غذایی جای گرفته‌است که با وجود این صنایع حدود ۵۳ درصد از مصرف برق در تعرفه صنعتی استفاده می‌شود. صنعت زرگری یا طلا سازی در یزد از مهمترین و مشهورترین صنایع یزد در سطح کشور است.
معماری جدید یزد
ایجاد گذرگاه‌های جدید غیر هم سطح همچون میدانهای امام حسین(ع)، شهدای محراب، معلم، شهید باهنر و گذرگاه تازه تاسیس میدان مهدیه همچنین ایجاد مجموعه فروشگاهی جدید مثل آریا و تک در صفائیه یزد و مجتمع ستاره در میدان آزادی (باغ ملی )و مجتمع در حال ساخت بازار بزرگ شهر در منطقه صفائیه می‌توان اشاره کرد ایجاد مجمتمع‌های مسکونی در مناطق مختلف از جمله صفائیه (مجتمع شقایق، هادی، فرهنگ و...)و ورودی جاده تفت به یزد
· پارچه شعربافی ( ترمه یا انگشت بافت، زری، مخمل،، دارایی یا ایکات، شمد، چادرشب، روتختی، دستمال یزدی و ...)
آب وهوا
دارای آب و هوای اقلیمی ـ گرم و خشک بیابانی است و نوسان دما در تابستان و زمستان و حتی در شب و روز بالا و متغیراست و این از ویژگیهای آب و هوایی منطقه به شمار می‌رود، از این نگاه می‌توان گفت: یزد دارای دو فصل است فصل بلند گرما (از اسفند تا مهر) و فصل کوتاه سرما ( از آبان تا اواخر بهمن) .
یزد | ||||||||||||
نمودار آب و هوا (راهنما) | ||||||||||||
| ||||||||||||
افراد سرشناس
مقالهٔ اهالی مشهور این شهر را در رده:اهالی یزد ببینید.
آيت الله غلامرضا فقيه خراساني
سيد مهدي چيتي
شهرهای خواهرخوانده با یزد
یزد با برخی شهرهای جهان دارای پیوند خواهرخواندگی است:
· شیایتینگ، چین[نیازمند منبع]
مراکز علمی، آموزشی و فرهنگی
مراکز پزشکی
مراکز نظامی